Wychowanie dziecka wymaga od rodziców podejmowania wielu decyzji – także tych dotyczących zdrowia i leczenia. Kiedy rodzice żyją razem i zgodnie wychowują dziecko, zazwyczaj nie ma problemu z wyrażeniem zgody na leczenie czy zabieg medyczny. Sytuacja komplikuje się jednak, gdy rodzice są po rozwodzie, w separacji, w konflikcie albo po prostu mają odmienne zdania na temat postępowania medycznego. Co wtedy? Czy zgoda jednego rodzica wystarczy, aby dziecko mogło przejść zabieg? Co zrobić, gdy drugi rodzic nie wyraża zgody?
Wspólna władza rodzicielska a zgoda na leczenie
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rodzice mają wspólną władzę rodzicielską, chyba że sąd ograniczył, zawiesił lub pozbawił tej władzy jednego z nich. Władza rodzicielska obejmuje m.in. prawo i obowiązek dbania o zdrowie dziecka, leczenia go oraz podejmowania decyzji medycznych.
Jeśli oboje rodzice mają pełnię władzy rodzicielskiej, powinni wspólnie podejmować decyzje w sprawach istotnych dla dziecka. Do takich spraw zalicza się także leczenie dziecka, szczególnie gdy chodzi o zabiegi medyczne przekraczające zakres zwykłej opieki zdrowotnej – np. operacje, zabiegi chirurgiczne, chemioterapię, poważne procedury diagnostyczne czy leczenie w sytuacjach, które wiążą się z ryzykiem dla zdrowia lub życia.
Decyzje o podstawowych czynnościach medycznych (np. założenie opatrunku, przepisanie leków na infekcję) mogą być podejmowane samodzielnie przez jednego rodzica – szczególnie gdy dziecko przebywa pod jego opieką. Jednak w przypadku poważniejszych procedur wymagana jest zgoda obojga rodziców.
Co zrobić, gdy jeden z rodziców nie wyraża zgody?
Jeżeli rodzice nie mogą dojść do porozumienia w sprawie leczenia dziecka, każdy z nich może zwrócić się do sądu opiekuńczego z wnioskiem o rozstrzygnięcie. Sąd, na podstawie art. 97 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, może zdecydować, która decyzja będzie najlepsza dla dziecka.
Wniosek do sądu opiekuńczego powinien zawierać:
- dane dziecka i rodziców,
- opis sytuacji i przedmiot sporu,
- uzasadnienie, dlaczego wnioskodawca uważa, że jego stanowisko leży w najlepszym interesie dziecka,
- dokumentację medyczną (np. zalecenia lekarza, opinie specjalistów).
Sąd, rozpatrując sprawę, kieruje się dobrem dziecka, a nie osobistymi przekonaniami rodziców. Może powołać biegłych, wysłuchać opinii lekarzy, a także – jeśli dziecko jest wystarczająco dojrzałe – jego samego.
Sytuacje nagłe a zgoda na zabieg
W sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia dziecka, kiedy konieczna jest natychmiastowa interwencja medyczna, zgoda rodziców nie jest wymagana. Zgodnie z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 34 ust. 6), lekarz może przeprowadzić zabieg bez zgody przedstawicieli ustawowych, jeśli zwłoka mogłaby narazić pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
W takich przypadkach lekarz ma obowiązek niezwłocznie poinformować rodziców o podjętych działaniach, ale nie potrzebuje ich wcześniejszej zgody.
Czy jeden rodzic może samodzielnie decydować o leczeniu?
Tak – jeśli drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej, ma ograniczoną władzę rodzicielską (np. ograniczoną do współdecydowania tylko w niektórych sprawach) lub nie żyje. W takich przypadkach zgoda jednego rodzica w pełni wystarcza.
Jeśli natomiast sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu rodzicowi z jednoczesnym ograniczeniem władzy drugiego do określonych czynności (np. kontaktów z dzieckiem), wówczas rodzic wykonujący władzę rodzicielską może samodzielnie podejmować decyzje medyczne.
Co, jeśli spór dotyczy przekonań religijnych?
Zdarza się, że odmowa zgody na zabieg medyczny wynika z przekonań religijnych jednego z rodziców. Przykładem są sprzeciwy wobec transfuzji krwi czy określonych metod leczenia.
W takich sytuacjach również obowiązuje zasada, że dobro dziecka ma nadrzędne znaczenie. Sąd nie jest związany światopoglądem rodziców – ocenia, czy odmowa zgody nie naraża dziecka na pogorszenie stanu zdrowia lub nie zagraża jego życiu. Jeśli uzna, że zabieg jest konieczny, może wydać zgodę mimo sprzeciwu rodzica.
Odpowiedzialność prawna rodziców za brak zgody
Jeżeli rodzic, odmawiając zgody na leczenie, narazi dziecko na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, może ponieść odpowiedzialność karną na podstawie art. 160 kodeksu karnego (narażenie na niebezpieczeństwo). W skrajnych przypadkach sąd opiekuńczy może również ograniczyć lub pozbawić takiego rodzica władzy rodzicielskiej.
Jak zabezpieczyć decyzje medyczne po rozstaniu?
Rodzice po rozwodzie lub rozstaniu mogą napotkać trudności w podejmowaniu wspólnych decyzji o leczeniu dziecka. Aby uniknąć sporów, warto:
– zawrzeć porozumienie rodzicielskie, które jasno określi zasady podejmowania decyzji medycznych,
– uregulować kwestię władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym,
– rozważyć ograniczenie władzy jednego rodzica do określonych czynności, jeśli istnieje ryzyko poważnych konfliktów.
Zgoda jednego rodzica na zabieg medyczny dziecka wystarcza tylko w określonych sytuacjach – gdy drugi rodzic nie ma władzy rodzicielskiej lub gdy zabieg nie przekracza zwykłego zarządu sprawami dziecka. W innych przypadkach, przy wspólnej władzy rodzicielskiej, wymagana jest zgoda obojga rodziców.
Jeśli jeden z rodziców odmawia zgody na zabieg, drugi może zwrócić się do sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie sporu. W nagłych przypadkach lekarz może działać bez zgody, jeśli opóźnienie groziłoby życiu lub zdrowiu dziecka.
Każdy spór dotyczący leczenia dziecka jest sytuacją wyjątkowo wrażliwą i wymagającą indywidualnego podejścia. Jeśli znalazłeś się w takiej sytuacji i potrzebujesz wsparcia prawnego, zapraszam do kontaktu z moją kancelarią. Oferuję pomoc w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, reprezentację przed sądem i doradztwo w sprawach związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej – z pełnym profesjonalizmem i zrozumieniem dla trudności, jakie niesie taka sytuacja.
