Celem wszystkich przewidzianych w paragrafie form rozstrzygania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu rozwodzących się małżonków jest rozgraniczenie sfery ich uprawnień do tego mieszkania zmierzające – w miarę istniejących możliwości – do ich odseparowania.
Możliwości definitywnego odseparowania stwarza orzeczenie o eksmisji jednego z małżonków oraz o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu go jednemu z małżonków.
Definitywne odseparowanie rozwiedzionych małżonków może nastąpić również w wyniku podziału w wyroku rozwodowym wspólnego majątku, jeżeli w skład tego majątku wchodzi lokal mieszkalny podlegający podziałowi.
W braku przesłanek do definitywnego orzeczenia o wspólnym mieszkaniu małżonków w jednej z wyżej wymienionych form sąd rozstrzyga z urzędu o sposobie korzystania przez rozwiedzionych małżonków ze wspólnego mieszkania regulując tymczasowo stosunki mieszkaniowe między małżonkami przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania.
Już w początkowym stadium procesu sąd powinien w drodze wysłuchania stron zebrać stosowne informacje co do wspólnego mieszkania, w szczególności co do ilości oraz rodzaju pomieszczeń i sposobu dotychczasowego ich wykorzystywania, tytułu prawnego do zajmowanego mieszkania oraz co do osób trzecich zamieszkałych wspólnie z małżonkami.
W tym stadium procesu należy poinformować strony o możliwościach rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu, w razie zaś nie zgłoszenia wniosków zażądać od stron propozycji co do określenia sposobu korzystania przez nie ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania.
Rozstrzygnięcie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków obejmuje w zasadzie każde mieszkanie, zajmowane przez nich, tzn. mieszkanie znajdujące się faktycznie w ich dyspozycji niezależnie od posiadanego tytułu prawnego.
W szczególności może to być mieszkanie, do którego obojgu małżonkom lub jednemu z nich przysługuje tytuł prawny wynikający z prawa własności, spółdzielczego prawa do lokalu, służebności osobistej, stosunku najmu na podstawie umowy albo decyzji o przydziale, nie wyłączając mieszkań funkcyjnych, osobnych kwater stałych przydzielonych przez wojskowy organ kwaterunkowy lub mieszkań przydzielonych w innym trybie, stosunku podnajmu lub stosunku użyczenia, a nawet mieszkanie zajmowane bez tytułu prawnego.
Orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas zamieszkiwania w nim rozwiedzionych małżonków polega z reguły na tymczasowym rozdzieleniu małżonków przez przydzielenie każdemu z nich określonej części wspólnego mieszkania do odrębnego korzystania.
Orzeczenie to powoduje takie konsekwencje jak podział rzeczy quoad usum. W miarę potrzeby sąd może również unormować wzajemne stosunki stron przez czas wspólnego ich zamieszkiwania w drodze wydania odpowiednich nakazów lub zakazów.
O sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania sąd orzeka w zasadzie wtedy, gdy w chwili wydania wyroku rozwodowego małżonkowie “zajmują” to mieszkanie, tzn. faktycznie z niego korzystają.
Jednakże sąd może orzec o sposobie korzystania z tego mieszkania także w wypadku, gdy małżonek nie przebywa w nim tylko przejściowo, w szczególności gdy – nie rezygnując ze wspólnego mieszkania – zmuszony był je opuścić na skutek samowolnego, sprzecznego z prawem lub zasadami współżycia społecznego, postępowania drugiego małżonka.
Nie wyłącza obowiązku orzeczenia o sposobie korzystania z mieszkania, zajmowanego wspólnie przez rozwodzących się małżonków, okoliczność, że – poza tymi małżonkami i pozostającymi pod ich pieczą dziećmi – mieszkają w tym mieszkaniu również osoby trzecie.
Jeżeli osoby te zajmują odrębną, wydzieloną część mieszkania, zajmowanej przez nich powierzchni nie uwzględnia się przy określaniu sposobu korzystania z mieszkania przez rozwiedzionych małżonków.
Jeżeli natomiast osoby trzecie mieszkają wspólnie z rozwodzącymi się małżonkami, np. w charakterze członków rodziny, osoby te uwzględnia się przy wydzielaniu odrębnej części mieszkania temu małżonkowi, z którym pozostają one w związkach rodzinnych i gospodarczych.
Opracowano na podstawie uchwały SN – Izba Cywilna z dnia 13-01-1978 (III CZP 30/77)
