Kiedy rozwód z orzeczeniem o winie?

Wielu z Was przed podjęciem formalnie decyzji o rozwodzie zastanawia się jak ma on wyglądać?
Mam tu przede wszystkim na myśli kwestie ustalenia, czy rozwód, o który będziecie się starać będzie zmierzała do ustalenia winy w rozkładzie małżeństwa drugiego małżonka, czy też będziecie wnioskować o zaniechanie orzekania w tym zakresie.
Rzeczywiście jest to jedna z najważniejszych decyzji jakie stoją przed osobą noszącą się z zamiarem rozwiązania małżeństwa. Jedna z najważniejszych dlatego, że to od niej zależą:
- jakie będą skutki wyroku rozwodowego;
- jak długo trwało będzie postępowanie o rozwód.
O tym jednak jakie skutki wywołuje wyrok rozwodowy z orzekaniem o winie i jak długo taki proces trwa, będzie w innym wpisie.
Tu postaram się wskazać w jakich okolicznościach można rozważać złożenie pozwu o rozwód z orzeczeniem winy drugiego małżonka.
Przejdźmy zatem do rzeczy.
Poniżej przedstawię, kilka praktycznych uwag, które myślę, że będą pomocne osobie, która zmaga się z podjęciem decyzji, polegającej na wyborze formy rozwiązania małżeństwa.
Wina rozkładu pożycia
Pamiętać trzeba, że „Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.” Jest to główna zasada wynikająca z art. 57 kodeksu rodzinnego.
Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Co może w takim razie być podstawą do ustalenia winy drugiego małżonka i jak to sąd ocenia?
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy u źródła, tj. w orzecznictwie sądowym.
W zakresie tzw. przesłanki zawinienia w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie mieszczą się wszelkie negatywne zachowania małżonków w czasie funkcjonowania ich związku, ale tylko te, które małżonkowie odczuwali jako destrukcyjne dla ich związku. (wyr. SA w Szczecinie z 19.7.2018 r., I ACa 907/17).
Dodatkowo, orzekając w przedmiocie winy, sąd powinien ustalić, czy występuje sprzeczność zachowania się albo postępowania małżonka z normami prawnymi lub zasadami współżycia, określającymi obowiązki małżonków, a sprzeczności tej towarzyszy umyślność lub niedbalstwo tegoż małżonka. (wyr. SA w Katowicach z 12.3.2010 r., I ACa 35/10).
Szczególny charakter stosunków małżeńskich i potrzeby założonej rodziny wymagają od małżonków utrzymania ścisłej więzi uczuciowej, wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, wierności współdziałania dla dobra rodziny i rozstrzygania wspólnie o jej istotnych sprawach. Sprzeczność postępowania z tymi normami daje podstawę do przypisania małżonkowi winy rozkładu pożycia. (SA w Rzeszowie w wyr. z 31.3.1994 r. (I ACr 52/94,)
Ponadto między takim zachowaniem się lub postępowaniem małżonka a powstałym rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy. Nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka, lecz tylko te, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu pożycia małżeńskiego. (wyr. SA w Katowicach z 12.3.2010 r., I ACa 35/10).
Gdy wina małżonka w rozkładzie pożycia jest następstwem naruszenia przez niego obowiązków wynikających z przepisów prawa rodzinnego recypujących akceptowane powszechnie zasady moralne, to jej uznanie nie wymaga nadto oceny, że takie jego postępowanie jest naganne moralnie. (wyr SN. z 29.6.2000 r. (V CKN 323/00,).
Zasady współżycia społecznego stawiają zachowaniu małżonków wobec siebie nawzajem i wobec rodziny drugiego małżonka większe wymagania, niż postępowaniu ludzi względem siebie obcych. Dopóki małżeństwo trwa, obowiązuje małżonków wzajemny szacunek i wzajemna pomoc. Zachowanie, które w stosunkach między obcymi ludźmi nie byłoby uznawane za naganne, może być między małżonkami uznane za szkodliwe z punktu widzenia trwałości małżeństwa. SN z 25.8.1982 r. (III CRN 182/82)
Podstawowe przykłady winy rozkładu pożycia
Bez wątpienia głównymi przyczynami rozkładu pożycia w zakresie winy, są:
- zdrada,
- alkoholizm i uleganie innym nałogom,
- opuszczenie małżonka,
- przemoc domowa,
- nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny,
- brak współdziałania w prowadzeniu domu i wychowaniu dzieci,
- lekkomyślny tryb życia, nielojalność,
- kłótliwość, wyjazd do pracy za granicę,
- naganny stosunek do członków rodziny współmałżonka.
Podkreślam w tym miejscu, że powyższego wyliczenia nie należy traktować jako katalog zamkniętego. Są to jedynie przykłady, z którymi najczęściej spotykamy się w sprawach o rozwód, sytuacji stanowiących podstawę do orzeczenia o winie może być znacznie więcej.
Dla zobrazowania powyższych przykładów poniżej posłużę się tezami z wybranych orzeczeń sądów, które zapadły w podobnych stanach faktycznych.
Przykład 1
“Nie ulega wątpliwości, że zdrada narusza normy moralne i jest przejawem rażącej nielojalności wobec współmałżonka. Małżonek dopuszczający się zdrady z reguły bywa uznawany winnym rozkładu pożycia” (wyr. SN z 6.5.1997 r., I CKN 86/97);
Przykład 2
“Nawet jednorazowy postępek małżonka może stać się przyczyną trwałego i zupełnego rozkładu; dotyczy to w szczególności takich faktów, jak cudzołóstwo i ciężka zniewaga” (orz. SN z 24.4.1951 r., C 667/50);
Przykład 3
“Wina powoda jest oczywista, gdyż (…) dopuszczał się on wobec pozwanej rękoczynów, wyzywał ją wulgarnie i używał gróźb karalnych” (wyr. SA w Katowicach z 13.5.2005 r., I ACa 2184/04)
Przykład 4
“Stwierdzenie porywczości obu stron, ich postaw egocentrycznych i ambicjonalnych oraz nieumiejętności rozwiązywania konfliktów – u pozwanego wyrażającej się nawet siłowym podporządkowywaniem sobie żony – usprawiedliwiało obarczenie winą rozkładu pożycia tak żony, jak męża” (wyr. SN z 5.11.1999 r., III CKN 799/99);
Przykład 5
“Brak ugodowego i wyrozumiałego nastawienia do partnera życiowego i do pojawiających się na co dzień problemów stanowi niewątpliwie negatywną ocenę postawy małżeńskiej w wymiarze obiektywnym” (wyr. SN z 13.11.1997 r., I CKN 306/97);
Przykład 6
“Złe obchodzenie się przez współmałżonka z dziećmi drugiego małżonka z poprzedniego małżeństwa może stanowić ważną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego, godzi bowiem w uczucia rodzicielskie tego małżonka i może utrudnić mu wykonywanie obowiązków troski o utrzymanie i wychowanie dzieci. Zarzut złego stosunku pozwanej do dzieci powoda i uchylenie się przez nią od opiekowania się nimi (w potocznym tego słowa znaczeniu), stanowi więc istotną okoliczność w sprawie i wymaga skrupulatnego sprawdzenia” (orz. SN z 7.3.1953 r., C 2031/52, OSNCK 1953, Nr 4, poz. 123);
Przykład 7
“Naganne postępowanie powódki, zwłaszcza jej niewłaściwy stosunek do rodziny pozwanego, całkowity brak zainteresowania chorobą rodziców pozwanego, czy odmowa wzięcia udziału w pogrzebie teścia, przyczyniło się do osłabienia więzi duchowej i może być poczytane za współwinę powódki. Dopóki małżeństwo trwa, obowiązuje małżonków wzajemna pomoc, a postępowanie powódki było bez wątpienia naganne” (wyr. SN z 22.10.1999 r., III CKN 386/98);
Przykład 8
“Pozwana natomiast do rozkładu pożycia przyczyniła się przede wszystkim poprzez złożenie bezzasadnego wniosku o ubezwłasnowolnienie powoda, przy czym podkreślenia wymaga, że samo złożenie takiego wniosku mogłoby być uznane za prawidłowe wykonywanie obowiązku wzajemnej pomocy z art. 23 kro, gdyby nie motywy, którymi kierowała się pozwana, składając ten wniosek. Jak ustalono powyżej, pozwana nie chciała pomóc powodowi, a jedynie uzyskać kontrolę nad jego poczynaniami, szczególnie w sferze majątkowej” (wyr. SA w Poznaniu z 5.10.2004 r., I ACa 683/04);
Przykład 9
“Zmiana – w konkretnych okolicznościach – religii przez jednego z małżonków może być uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 KRO)” (tak wyr. SN z 25.8.2004 r., IV CK 609/03).