Ochrona interesów dziecka znajduje wyraz zarówno w normach prawnych odnoszących się do funkcjonowania małżeństwa, jak i regulujących jego rozwiązanie.
Z punktu widzenia tych ostatnich przepisów, zasadnicze znaczenie ma art. 56 par. 2 KRO, który dobro dziecka traktuje jako negatywną przesłankę rozwodową.
Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach wskazuje przykładowo na szereg sytuacji, w których orzeczenie rozwodu może przynieść uszczerbek dla dobra małoletnich dzieci. Na szczególne podkreślenie zasługuje podniesiona w wytycznych, które na tę okoliczność Sąd Najwyższy stworzył, potrzeba ochrony małżeństwa wielodzietnego.
Wytyczne stanowią ponadto, że dla oceny, czy dobro dzieci nie ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, należy rozważyć m.in., czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostają, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonanie jego obowiązków rodzicielskich?
Czy po rozwodzie zaspokojone zostaną potrzeby materialne dzieci co najmniej w takim zakresie, w jakim są zaspokajane obecnie?
Czy utrzymanie status quo w stosunkach wzajemnych rodziców będzie dla dzieci bardziej korzystne niż orzeczenie rozwodu?
Sąd Najwyższy polecił ponadto brać pod uwagę:
- wiek dzieci,
- ich dotychczasowe stosunki z rodzicami,
- stan ich zdrowia i stopień ich wrażliwości.
Powołane wytyczne podkreślają również, że sądy są obowiązane na podstawie szczegółowo ustalonych okoliczności uzasadnić swój pogląd co do tego, czy i jaki wpływ na sytuację wspólnych małoletnich dzieci strony wywiera rozstrzygnięcie w sprawie o rozwód zarówno wtedy, gdy rozwód orzekają, jak i wtedy, gdy żądanie rozwodu, z powodu jego sprzeczności z dobrem małoletnich dzieci, ulega oddaleniu.
Wymaga to właściwego uwzględnienia okoliczności dotyczących sytuacji dzieci przy zbieraniu materiału dowodowego w toku całego postępowania o rozwód, a nie tylko w końcowej jego fazie.
Należy stwierdzić, że wskazania te są często przez sądy pomijane.
Wypadki oddalenia powództwa o rozwód ze względu na dobro dzieci są nader rzadkie i tylko w tych wypadkach sądy dość szczegółowo uzasadniają swoje rozstrzygnięcia.
Inaczej przedstawiają się uzasadnienia wyroków uwzględniających powództwo, stanowiące przytłaczającą większość orzeczeń.
Sądy nierzadko posługują się wówczas stereotypową formułą, że dobro dzieci nie ucierpi wskutek rozwodu, nie przytaczając żadnych bliższych okoliczności na poparcie tego poglądu.
Ta jednostronność doprowadza do zwichnięcia równowagi pomiędzy interesem małżonka dążącego do rozwodu a interesem dziecka na niekorzyść tego ostatniego.
Wspomniano już wyżej, że sytuacja ta uwydatnia się szczególnie wyraźnie przy tzw. zgodnych rozwodach. W mniejszym zakresie występuje ona również w tych sprawach, w których jeden z małżonków sprzeciwia się rozwodowi i w których prowadzi się pełne postępowanie dowodowe.
Dlatego też należy raz jeszcze zwrócić uwagę sądów na konieczność ścisłego przestrzegania tej części wytycznych Sądu Najwyższego i wnikliwego rozważenia każdej sprawy, o rozwód z punktu widzenia interesów małoletnich dzieci.
Opracowano na podstawie Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r. III CZP 46/75
