Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
Nadużycie władzy rodzicielskiej
Nadużywanie władzy rodzicielskiej zachodzi wówczas, gdy postępowanie rodzica obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka, choćby nie było to związane z subiektywnym, negatywnym nastawieniem rodzica wobec dziecka. (I CKN 931/00)
Dziecko urodzone i wychowujące się w związku małżeńskim ma prawo do bezpieczeństwa, niezbędnego dla prawidłowego ukształtowania jego osobowości.
Dlatego ustawodawca dokonał na jego korzyść wyboru między zasługującym na ochronę co do zasady interesem ojca, którego obowiązki związane są zasadniczo z ojcostwem biologicznym, a przedstawionym wyżej interesem dziecka do wychowywania w naturalnym nie kwestionowanym środowisku rodzinnym.
Roztrząsanie pochodzenia dziecka w kilka lat po urodzeniu, połączone z agresją wobec niego i matki stanowi poważne nadużycie władzy rodzicielskiej uzasadniające najsurowsze rozstrzygnięcie pozbawiające rodzica tej władzy. (I CKN 564/98)
Pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe – wbrew woli matki – w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej, które uzasadniają pozbawienie go tej władzy. (III CRN 181)
Jeżeli jednak małoletni obywatel polski, który ma odpowiednie rozeznanie, chce pozostać w Polsce, to działań rodzica zmierzających do realizacji woli dziecka, nie można uznać za nadużycie władzy rodzicielskiej. I CKN 834/98
Rażące zaniedbanie obowiązków wobec dziecka
Dokonując wykładni przepisu art. 111 § 1 k.r.o., trzeba mieć na uwadze, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące.
Muszą to być poważne zaniedbania bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości.
W przepisie art. 111 § 1 k.r.o. chodzi o zaniedbania rodziców, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli.
Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 k.r.o.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najsurowszy środek ingerencji sądu, który można zastosować dopiero wówczas, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach danego wypadku jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe. (III CKN 122/97)
Prowadzenie pasożytniczego trybu życia i nadużywanie alkoholu, którego następstwem jest rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka, i skazanie uczestnika na karę długoletniego pozbawienia wolności wypełnia przesłanki art. 111 § 1 k.r.o. (III CKN 775/00)
Nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępczego procederu oraz uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka stanowią dostateczną przyczynę pozbawienia władzy rodzicielskiej. (III CKN 834/99)
Zabójstwo matki dziecka przez jego ojca – mającego negatywne cechy osobowości, zagrażające dobru dziecka – niszczy jego naturalne środowisko rodzinne i może być uznane za rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka, co uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej (II CKN 893/97)
Nie ma nadużycia władzy rodzicielskiej ojca, gdy ten, kierując się uczuciem do dziecka, odmawia zgody na przysposobienie dziecka przez obecnego męża matki dziecka, choćby nawet dziecko było w nowej rodzinie wychowywane należycie i było do swego ojczyma przywiązane. (III CRN 346/73)
