Podział majątku a darowizny od rodziców jednego z małżonków

Rozwód to nie tylko emocjonalne zakończenie małżeństwa, ale także konieczność uporządkowania spraw majątkowych. Jednym z najtrudniejszych elementów tego procesu bywa podział majątku wspólnego. Szczególne kontrowersje wzbudzają sytuacje, gdy w małżeństwie pojawiły się darowizny – zwłaszcza te dokonane przez rodziców jednego z małżonków. Czy taki „prezent od teściów” trafia do wspólnego majątku i podlega podziałowi? Czy może stanowi majątek osobisty obdarowanego? Co z mieszkaniem, które małżonkowie wykańczali wspólnie, ale formalnie należało do jednego z nich?

Ustrój majątkowy – punkt wyjścia

Zdecydowana większość małżonków w Polsce pozostaje w ustroju wspólności majątkowej ustawowej, która powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa (chyba że podpisano intercyzę).

Oznacza to, że w trakcie trwania małżeństwa powstają trzy masy majątkowe:

1. Majątek wspólny – nabyty po ślubie ze wspólnych środków (np. wynagrodzenie, oszczędności, samochód, sprzęt RTV).
2. Majątek osobisty żony
3. Majątek osobisty męża

Do majątku osobistego zaliczają się m.in. składniki wymienione w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. I właśnie w tym przepisie znajdziemy odpowiedź na pytanie: co z darowizną?

Darowizna od rodziców – wspólny majątek czy osobisty?

Zgodnie z art. 33 pkt 2 KRO:

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że darczyńca postanowił inaczej.

To oznacza, że co do zasady darowizna dokonana przez rodziców jednego z małżonków trafia wyłącznie do jego majątku osobistego, chyba że darczyńcy wyraźnie zastrzegli inaczej.

Przykład:

Jeśli matka Pani Anny daruje jej pieniądze na zakup mieszkania, a nie wskazuje, że to darowizna „dla obojga małżonków”, to takie środki stają się majątkiem osobistym Pani Anny – i mieszkanie kupione z tych środków również będzie jej własnością osobistą (nawet jeśli w akcie notarialnym jako współwłaściciel pojawi się mąż).

Kiedy darowizna trafia do majątku wspólnego?

Tylko w dwóch przypadkach darowizna będzie częścią majątku wspólnego:

1. Gdy została wyraźnie skierowana do obojga małżonków.
   Przykład: Rodzice piszą w umowie darowizny: „darujemy naszej córce Annie oraz jej mężowi Janowi kwotę 100 000 złotych z przeznaczeniem na zakup wspólnego mieszkania”.
2. Gdy została zrealizowana w sposób wskazujący na wolę obdarowania obojga.
   Przykład: Rodzice wręczają gotówkę w dniu ślubu „na nową drogę życia” i podkreślają, że to prezent „dla was obojga”.

W praktyce jednak brak pisemnych zastrzeżeń działa na korzyść małżonka obdarowanego – sądy uznają, że darowizna trafia do jego majątku osobistego.

Darowizna a wspólne korzystanie – typowy problem przy podziale majątku

Wiele problemów przy podziale majątku powstaje nie wtedy, gdy darowizna jest czysta i jednoznaczna, ale wtedy, gdy:

• darowane pieniądze zostały przeznaczone na wspólną inwestycję,
• nieruchomość darowana jednemu małżonkowi była wspólnie wykańczana, remontowana, modernizowana,
• małżonkowie mieszkali razem w nieruchomości formalnie należącej do tylko jednego z nich.

W takich przypadkach małżonek, który nie został obdarowany, może żądać zwrotu nakładów lub rozliczenia środków zainwestowanych z majątku wspólnego w majątek osobisty drugiego małżonka.

Zwrot nakładów – sposób na wyrównanie niesprawiedliwości

Jeśli np. rodzice Pani Anny darowali jej dom, a wspólnie z mężem włożyli kilkaset tysięcy złotych w jego remont, to mąż nie ma prawa do nieruchomości, ale może wnioskować o zwrot połowy poniesionych nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty żony (na podstawie art. 45 KRO).

Wymaga to jednak:

• wskazania konkretnych nakładów (faktury, przelewy, zeznania świadków),
• ustalenia, z jakich środków pochodziły pieniądze (czy z wynagrodzenia objętego wspólnością majątkową?),
• oceny, czy nakłady rzeczywiście zwiększyły wartość majątku osobistego drugiego małżonka.

Co istotne: nakłady z majątku wspólnego podlegają rozliczeniu, ale same darowane przedmioty nie podlegają podziałowi.

A co, jeśli darczyńca już nie żyje i nie ma dokumentu?

W praktyce wiele darowizn dokonuje się ustnie – szczególnie w relacjach rodzinnych. Wtedy pojawia się problem dowodowy. Brak pisemnej umowy nie przekreśla możliwości wykazania, że środki pochodziły z darowizny – ale wymaga przedstawienia:

• zeznań świadków (np. członków rodziny),
• potwierdzeń przelewów z konta rodziców,
• okoliczności wskazujących na zamiar darowizny (np. wypowiedzi, zachowania).

Jeśli sąd uzna, że darowizna rzeczywiście miała miejsce i dotyczyła tylko jednego małżonka, wyłączy ją z majątku wspólnego przy podziale.

Darowizna a kredyt hipoteczny – pułapka praktyczna

Częstym problemem jest sytuacja, gdy rodzice jednego z małżonków przekazują środki na wkład własny do zakupu mieszkania, a reszta jest kredytowana wspólnie. Wówczas mieszkanie formalnie wchodzi do majątku wspólnego, mimo że część wkładu pochodziła z darowizny dla jednego z małżonków.

W takiej sytuacji obdarowany małżonek może żądać rozliczenia tej kwoty jako nakładu z majątku osobistego na majątek wspólny. Nie jest to jednak łatwe – wymaga precyzyjnego wykazania ścieżki finansowej i intencji darczyńcy.

Co warto zapamiętać?

1. Darowizna od rodziców jednego z małżonków trafia co do zasady do jego majątku osobistego.
2. Tylko jeśli darczyńcy wyraźnie postanowili inaczej, darowizna może wejść do majątku wspólnego.
3. Drugi małżonek może żądać rozliczenia nakładów, ale nie ma prawa do przedmiotu darowizny.
4. Warto dbać o formę pisemną umowy darowizny – zwłaszcza przy dużych kwotach.
5. W razie rozwodu należy ustalić nie tylko składniki majątku wspólnego, ale też źródła ich finansowania.

Planujesz rozwód i nie wiesz, jak rozliczyć darowizny z rodziny? A może dostałeś prezent od teściów i nie chcesz, by po latach uznano go za „wspólny”? Skontaktuj się z naszą kancelarią – pomożemy Ci przejść przez ten proces świadomie i bezpiecznie.