Opieka nad psem lub kotem w trakcie rozwodu i po rozwodzie – czy i jak można ją uregulować?

Rozwód to trudne i emocjonalnie obciążające wydarzenie, które często wiąże się z podziałem majątku i ustaleniem opieki nad dziećmi. Coraz częściej pojawia się jednak pytanie, co dzieje się z domowymi zwierzętami w sytuacji rozstania małżonków. Pies czy kot mogą stanowić ważny element życia rodziny, a ich przyszłość w kontekście rozwodu może stać się źródłem konfliktów. Polskie prawo nie reguluje tej kwestii wprost, co oznacza, że decyzje dotyczące opieki nad zwierzęciem domowym muszą być podejmowane w oparciu o ogólne przepisy dotyczące własności oraz zdroworozsądkowe porozumienia między stronami.

Czy zwierzęta są traktowane jak majątek?

Z prawnego punktu widzenia zwierzę domowe jest uznawane za rzecz ruchomą, co oznacza, że w świetle polskiego kodeksu cywilnego podlega takim samym zasadom podziału jak inne elementy wspólnego majątku. Jednak zgodnie z ustawą o ochronie zwierząt z 1997 roku zwierzę nie jest rzeczą, a istotą zdolną do odczuwania cierpienia i wymaga humanitarnego traktowania. W praktyce oznacza to, że mimo iż sąd może podjąć decyzję o przyznaniu opieki nad zwierzęciem jednemu z małżonków, aspekty emocjonalne i więzi, jakie łączą zwierzę z obiema stronami, również powinny zostać wzięte pod uwagę.

Jeżeli zwierzę zostało kupione lub przygarnięte w trakcie trwania małżeństwa, to zazwyczaj będzie traktowane jako majątek wspólny i powinno podlegać podziałowi. Jeśli jednak jedno z małżonków nabyło je jeszcze przed ślubem, pozostaje ono jego wyłączną własnością i nie wchodzi do wspólnoty majątkowej. W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest wykazanie, że druga strona również ponosiła koszty utrzymania zwierzęcia i miała w nim istotny udział, co może wpłynąć na decyzję sądu.

Jak można uregulować opiekę nad zwierzęciem po rozwodzie?

Ponieważ polskie prawo nie przewiduje formalnej instytucji „opieki nad zwierzęciem” po rozwodzie, rozwiązania dotyczące jego przyszłości są zwykle ustalane w sposób nieformalny między małżonkami. Istnieje kilka możliwych scenariuszy:

• Porozumienie między stronami – Najlepszym i najmniej stresującym rozwiązaniem dla zwierzęcia jest zawarcie umowy między byłymi małżonkami. W takim dokumencie można określić, kto przejmie codzienną opiekę nad zwierzęciem, kto będzie ponosił koszty jego utrzymania, a także czy i w jakim zakresie drugi małżonek będzie miał prawo do widywania pupila.
• Decyzja sądu w ramach podziału majątku – Jeśli strony nie są w stanie dojść do porozumienia, sprawę można skierować do sądu w ramach postępowania o podział majątku wspólnego. Wówczas sąd może przyznać zwierzę jednemu z małżonków, biorąc pod uwagę m.in. to, kto ma lepsze warunki do opieki nad nim, kto faktycznie się nim zajmował w trakcie małżeństwa oraz kto ponosił koszty jego utrzymania.
• „Opieka naprzemienna” – Choć w polskim systemie prawnym nie ma regulacji dotyczących naprzemiennej opieki nad zwierzętami, w niektórych przypadkach byli małżonkowie decydują się na takie rozwiązanie. Polega ono na tym, że zwierzę przebywa na zmianę u każdej ze stron według ustalonego harmonogramu (np. tydzień u jednej osoby, tydzień u drugiej). Takie rozwiązanie może jednak być stresujące dla pupila, zwłaszcza jeśli wiąże się z częstymi zmianami miejsca pobytu.
• Rekompensata finansowa – W sytuacji, gdy jeden z małżonków zgadza się na przekazanie zwierzęcia drugiej stronie, ale czuje się poszkodowany, można uzgodnić rekompensatę finansową, podobnie jak w przypadku innych składników majątku wspólnego.

Co w przypadku, gdy były małżonek utrudnia kontakt ze zwierzęciem?

Jeżeli były małżonek, który przejął opiekę nad zwierzęciem, odmawia drugiej stronie kontaktu z nim, sprawa może stać się problematyczna. Brak odpowiednich regulacji prawnych oznacza, że w takiej sytuacji druga strona nie może dochodzić „prawa do widzeń” w taki sam sposób, jak w przypadku dzieci. Istnieje jednak możliwość dochodzenia swoich praw na gruncie cywilnym, np. jeśli były partner nie wywiązuje się z umowy o wspólnej opiece lub jeśli zwierzę zostało przejęte w sposób niezgodny z wcześniejszymi ustaleniami.

Zwierzę a dobro dziecka

W sytuacjach, gdy rozwód dotyczy również kwestii opieki nad dziećmi, warto rozważyć, czy utrzymanie kontaktu z pupilem nie będzie dla dziecka istotnym elementem zapewnienia mu stabilności emocjonalnej. W takich przypadkach sąd może wziąć pod uwagę, z kim dziecko mieszka na stałe i czy rozdzielenie go od zwierzęcia nie wpłynie negatywnie na jego dobrostan psychiczny. Jeśli zwierzę było integralną częścią życia dziecka, sąd może przychylić się do rozwiązania, które pozwoli na dalszy kontakt dziecka z pupilem.

Jakie rozwiązania są stosowane w innych krajach?

W niektórych krajach, takich jak Hiszpania czy Francja, wprowadzono regulacje uznające zwierzęta domowe za istoty czujące, a nie jedynie składnik majątku. W Hiszpanii sądy mogą decydować o „prawie do opieki” nad zwierzęciem w sposób podobny do ustaleń dotyczących dzieci. Podobne rozwiązania istnieją w niektórych stanach USA, gdzie sądy mogą rozważyć dobrostan zwierzęcia przy podejmowaniu decyzji o jego przydziale po rozwodzie.

Choć polskie prawo nie przewiduje jasnych regulacji dotyczących opieki nad zwierzętami po rozwodzie, były małżonek może dochodzić swoich praw na gruncie kodeksu cywilnego, a także próbować zawrzeć porozumienie w sposób polubowny. Kluczowe jest, aby podejmowane decyzje miały na względzie przede wszystkim dobro zwierzęcia, a nie jedynie osobiste interesy stron. Najlepszym rozwiązaniem jest porozumienie między byłymi małżonkami, które uwzględni zarówno potrzeby zwierzęcia, jak i więzi emocjonalne, jakie łączą je z obiema stronami. Jeśli jednak spór narasta, możliwe jest skierowanie sprawy do sądu w ramach postępowania o podział majątku. W każdej sytuacji warto pamiętać, że zwierzę domowe to nie tylko składnik majątku, ale przede wszystkim żywa istota, której dobro powinno być priorytetem.