Dziecko nie chce kontaktu z ojcem, matka nie musi płacić wymaganej grzywny – przewrotowy Wyrok TK!
Zaskarżony art. 59816 § 1 k.p.c. brzmi:
„Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nie wypełnia nadal swego obowiązku, sąd opiekuńczy nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Sąd może w wyjątkowych wypadkach zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 59815, ze względu na zmianę okoliczności”.
Przepis ujęty względem zakwestionowanego art. 59816 § 1 k.p.c. jako związkowy, czyli art. 59815 § 1 k.p.c., stanowi:
„Jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem wprzedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku”.
Przytoczony wyżej art. 59816 § 1 k.p.c., został zakwestionowany w obrębie kilku, wywiedzionych z niego obszarów normowania, tj. w zakresie, w jakim:
– „nie uzależnia możliwości «ukarania» – nakazania zapłaty – osoby niewykonującej orzeczenia Sądu dot. realizacji ustalonych kontaktów, od ponoszenia wyłącznej winy za nierealizację kontaktów uprawnionej osoby z dzieckiem w zasądzonej przez Sąd formie”;
– „nie nakazuje w ogóle brać pod uwagę osoby i stanowiska dziecka (jako przecież głównego uprawnionego do kontaktów z rodzicami) – pozwalając przy tym traktować dziecko w sposób przedmiotowy (nie zaś podmiotowy)”;
– „nie nakazuje brania pod uwagę obiektywnej gotowości dziecka do wykonywania kontaktów w zasądzonej przez Sąd formie”;
– „nie nakazuje brania pod rozwagę postawy uprawnionego do kontaktów z dzieckiem”;
– „zasądzenie kwoty pieniężnej (quasi ukaranie) następuje na rzecz «uprawnionego» do kontaktów – czyli na rzecz drugiej strony postępowania (drugiego rodzica)”;
– „umożliwia «ukaranie» (zagrożenie i nakazanie zapłaty) wyłącznie «jednostronnie», czyli ukaranie osoby sprawującej bezpośrednią pieczę nad dzieckiem (z reguły matkę dziecka), poprzez nakazanie zapłaty na rzecz uprawnionego do kontaktów z dzieckiem (z reguły ojca dziecka)”.
Stan faktyczny poprzedzającym wystąpienie ze skargą konstytucyjną
Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie z 23 grudnia 2014 r. (sygn. akt III Nsm 636/13/S), zmienionym postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z 28 kwietnia 2015 r. (sygn. akt XI 1Ca 122/15), zostały uregulowane kontakty mężczyzny z jego córką – małoletnią skarżącą.
Ponieważ skarżąca nie wywiązywała się z obowiązków nałożonych na nią wspomnianymi orzeczeniami sądowymi, postanowieniem z 9 sierpnia 2016 r. (sygn. akt III Nsm 604/15/S), wydanym na wniosek ojca małoletniej skarżącej, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie zagroził skarżącej nakazaniem zapłaty na rzecz wnioskodawcy kwoty 1500 zł za każde naruszenie obowiązku wynikającego z powołanych wyżej postanowień w zakresie kontaktów.
Powyższe orzeczenie zostało utrzymane w mocy przez Sąd Okręgowy w Krakowie, postanowieniem z 21 listopada 2016 r. (sygn. akt XI 1Cz 458/16).
W następstwie dalszego niewykonywania wspomnianego obowiązku, postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie z 3 października 2017 r. (sygn. akt III Nsm 604/15/S) skarżącej nakazano zapłatę na rzecz wnioskodawcy (ojca małoletniej skarżącej): kwotę 13 500 zł za naruszenia, o których mowa w postanowieniu z 9 sierpnia 2016 r., oraz kwotę 798,48 zł tytułem zwrotu uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem do kontaktu.
Zażalenie na to orzeczenie złożył zarówno wnioskodawca (ojciec małoletniej skarżącej), jak i skarżąca.
Orzeczenie zostało utrzymane w mocy przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z 19 marca 2018 r. (sygn. akt XI 1Cz 672/17).
Po wyczerpaniu przysługującej jej drogi prawnej (zob. art. 77 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym; t.j. Dz. U. z2019 r., poz. 2393; dalej: ustawa o TK) skarżąca wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego.
Sprawę badał pięcioosobowy skład TK pod przewodnictwem Krystyny Pawłowicz.
Przyznał skarżącym rację, choć jeden z sędziów złożył zdanie odrębne.
Zdaniem TK przepis jest niezgodny z Konstytucją RP właśnie w takim zakresie, w jakim uszczupla majątek rodzica, który na co dzień opiekuje się dzieckiem bez uwzględnienia, czy samo dziecko chce widywać się z drugim rodzicem.
Wyrok nie powoduje utraty mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów, a tylko wyeliminowania z zakresu ich stosowania sytuacji, które wskazano w sentencji.
Sądy przy rozpatrywaniu wniosku o zastosowanie zapłaty, będą miały obowiązek zbadać z urzędu, czy do utrudniania lub niewykonania kontaktów doszło z powodu woli dziecka wyrażonej samodzielnie bez wpływu osoby sprawującej nad nim opiekę.
