Czy Ojczyma bądź Macochę obciąża obowiązek alimentacyjny wobec pasierbów?
Art.144§ 1. k.r.o. Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, niebędącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, niebędącej jego matką.
“Czy obowiązek alimentacyjny ojczyma lub macochy względem dziecka albo dziecka względem ojczyma lub macochy występuje tylko wtedy, gdy krewni w linii prostej lub rodzeństwo osoby uprawnionej w grę nie wchodzą bądź dlatego, że ich nie ma lub nie są w stanie obowiązkowi temu uczynić zadość, bądź dlatego, że uzyskanie od nich potrzebnych środków jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami?”
Sąd Najwyższy udzielił następującej odpowiedzi:
„Obowiązek alimentacyjny względem dziecka obciąża w całości lub w części jego krewnych nie będących rodzicami dziecka, jeżeli zasady współżycia społecznego nie uzasadniają obciążenia tym obowiązkiem ojczyma (macochy).”
Uzasadnienie faktyczne
Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne przekazane Sądowi Najwyższemu wynikło na tle następującego stanu faktycznego:
Ojcem małol. powódki Małgorzaty G. jest syn pozwanej Marii G., a pasierb pozwanego Jana G. Matka dziecka powódka Barbara R. wyszła za mąż za innego mężczyznę. Powódki są na utrzymaniu tego mężczyzny. Dziecko i matka wytoczyły powództwo o alimenty bądź o roszczenia regresowe przeciwko pozwanym małż. G., jako rodzicom ojca dziecka, który ze względu na stan zdrowia nie może świadczyć alimentów na rzecz swego dziecka, małol. powódki Małgorzaty G.
Sąd odmówił zabezpieczenia powództwa, gdyż między pozwanym Janem G. a małol. powódką nie ma stosunku pokrewieństwa oraz stosunku pasierbicy do ojczyma, natomiast stosunki majątkowo-zarobkowe pozwanej Marii G. nie pozwalają na obciążenie jej alimentami na rzecz powódki.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W art. 144 k.r.o. rozszerzony został krąg osób zobowiązanych i uprawnionych do alimentacji przez wprowadzenie wzajemnego obowiązku alimentacyjnego między pasierbem z jednej a jego ojczymem i macochą z drugiej strony.
Obowiązek alimentacyjny tych osób istnieje jednak tylko w wypadku, gdy odpowiada to zasadom współżycia społecznego.
Obowiązku alimentacyjnego ojczyma (macochy) nie stwarza zatem sam fakt zawarcia małżeństwa matki lub ojca dziecka, gdyż potrzeba nadto wytworzenia się takiej sytuacji, w której żądanie dziecka świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki (bądź żony swego ojca) odpowiadać będzie ogólnemu poczuciu słuszności, znajdującemu uzasadnienie w istniejących regułach moralności i dobrych obyczajach społeczeństwa.
Obowiązek więc i zakres tego obowiązku w każdym konkretnym wypadku będzie zależeć od ustalenia, czy w okolicznościach ujawnionych w sprawie żądanie świadczenia alimentów wysunięte w stosunku do ojczyma (macochy) i wysokość tego żądania zgodne są z zasadami współżycia społecznego.
Z tej też przyczyny kodeks rodzinny i opiekuńczy nie uzależnia obowiązku alimentacyjnego ojczyma (macochy) od braku zobowiązanych do alimentacji krewnych dziecka. Obowiązek alimentacyjny krewnych dziecka istnieje niezależnie od obowiązku alimentacyjnego ojczyma (macochy).
Krewni ci jednak będą obciążeni tym obowiązkiem w całości lub w części tylko wtedy, gdy zasady współżycia społecznego nie przesądzą obciążenia tym obowiązkiem w całości lub w części ojczyma (macochy) dziecka.
Obowiązek alimentacyjny ojczyma (macochy) – ze względu na lokatę tego obowiązku – należy w zasadzie traktować loco parentis, a więc w zasadzie na równi z obowiązkiem rodziców dziecka.
Obowiązek ojczyma (macochy) nie może jednak wyprzedzać obowiązku alimentacyjnego rodziców dziecka, gdyż nie dałoby się to pogodzić z zasadami współżycia społecznego.
Dziecko będzie mogło jednak żądać świadczeń alimentacyjnych od swego ojczyma (macochy) w całości lub w części w każdym wypadku, gdy rodzice nie będą mogli spełnić swego obowiązku wobec dziecka albo gdy ich możliwości zarobkowe i majątkowe nie wystarczą na zaspokojenie potrzebnych dziecku lub w konkretnym wypadku uzasadnionych środków utrzymania i wychowania, ale zawsze tylko wtedy, gdy odpowiada to zasadom współżycia społecznego.
Obowiązek alimentacyjny z art. 144 k.r.o. istnieje tylko między ojczymem (macochą) a pasierbem. Obowiązek ten nie rozciąga się na alimentowanie innych powinowatych, a zwłaszcza krewnych pasierba. Nie będzie miał zatem obowiązku alimentowania ojczym w stosunku do dziecka pasierba.
Przedstawione zagadnienie dotyczyło również obowiązku świadczenia alimentów ze strony pasierba na rzecz ojczyma (macochy), lecz zagadnienia tego Sąd Najwyższy nie rozważył, gdyż nie zachodzi ono w rozpoznawanej sprawie.
Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 391 § 1 k.p.c. udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.