Czy można wynegocjować jednorazowe „alimenty z góry” zamiast miesięcznych przez lata?
Alimenty to zobowiązanie o charakterze powtarzalnym, mające co do zasady na celu regularne zapewnienie dziecku środków utrzymania i wychowania, proporcjonalnie do jego potrzeb oraz możliwości zarobkowych i majątkowych rodziców. W polskiej praktyce sądowej oraz orzecznictwie przyjęło się, że alimenty płacone są co miesiąc, aż do momentu, w którym dziecko stanie się samodzielne — czyli najczęściej do ukończenia edukacji lub osiągnięcia zdolności do utrzymania się we własnym zakresie. Jednak coraz częściej pojawia się pytanie: czy da się uzgodnić alimenty w formie jednorazowej, czyli swoiste „alimenty z góry”, które pokrywałyby całe przyszłe potrzeby dziecka na długie lata?
Rozważając taką możliwość, należy zacząć od przypomnienia, że obowiązek alimentacyjny ma przede wszystkim charakter ciągły i dostosowany do zmieniających się okoliczności. Potrzeby dziecka zmieniają się dynamicznie — wraz z jego rozwojem, edukacją, zainteresowaniami czy stanem zdrowia. Jednocześnie mogą zmieniać się także możliwości finansowe osoby zobowiązanej do alimentacji. Prawo rodzinne w Polsce zakłada więc, że wysokość alimentów powinna być w razie potrzeby aktualizowana, tak aby odpowiadała faktycznej sytuacji. To właśnie dlatego sądy z zasady zasądzają alimenty w formie świadczenia miesięcznego.
Nie oznacza to jednak, że w ogóle nie da się rozważyć rozwiązań jednorazowych. Polskie przepisy nie zawierają wprost zakazu, by rodzice — w ramach porozumienia — ustalili alimenty w formie świadczenia jednorazowego. Może to mieć formę przekazania określonej kwoty na rzecz dziecka albo np. sfinansowania lokaty, funduszu powierniczego, mieszkania czy innego świadczenia mającego służyć zabezpieczeniu jego potrzeb na przyszłość. Takie rozwiązanie wymaga jednak zgody obu stron — rodzica uprawnionego do alimentów oraz rodzica zobowiązanego — i nie może zostać wymuszone jednostronnie.
W praktyce oznacza to, że strony mogą zawrzeć ugodę przed sądem lub przed mediatorem, w której określą, że jedno z rodziców przekazuje określoną, jednorazową kwotę, co ma uwolnić go od obowiązku płacenia alimentów w miesięcznych ratach. Najczęściej bywa to rozważane w sytuacjach, gdy zobowiązany dysponuje znacznym majątkiem i woli jednorazowo przekazać wysoką kwotę, aby w przyszłości uniknąć długotrwałego nadzoru egzekucji lub potencjalnych sporów o podwyższenie alimentów.
Trzeba jednak pamiętać o kilku bardzo istotnych aspektach. Po pierwsze, ugoda alimentacyjna musi być zatwierdzona przez sąd rodzinny — nie wystarczy samo prywatne porozumienie między rodzicami. Sąd ocenia bowiem przede wszystkim, czy takie rozwiązanie jest zgodne z dobrem dziecka i czy nie naraża go na ryzyko utraty środków utrzymania w przyszłości. W razie wątpliwości sąd może odmówić zatwierdzenia ugody, jeśli uzna, że kwota jednorazowych alimentów nie zabezpiecza odpowiednio potrzeb dziecka na kolejne lata.
Po drugie, alimenty mają w polskim prawie charakter roszczenia niezbywalnego — to znaczy, że nie można się ich zrzec w imieniu dziecka definitywnie, bo dziecko ma prawo do utrzymania aż do uzyskania samodzielności. Dlatego nawet jeśli strony uzgodnią alimenty jednorazowe i sąd taką ugodę zatwierdzi, w razie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności (np. ciężka choroba dziecka, niepełnosprawność, nagła utrata środków życia) dziecko może w przyszłości dochodzić dalszych alimentów, mimo że wcześniej otrzymało jednorazową kwotę.
Trzeci aspekt to kwestia faktycznego zabezpieczenia tych środków. Jeśli rodzic zobowiązany wypłaci alimenty jednorazowe, a drugi rodzic nie będzie gospodarował nimi racjonalnie, dziecko w perspektywie kilku lat może zostać bez środków do życia. Dlatego bardzo ważne jest odpowiednie uregulowanie w ugodzie, w jaki sposób przekazana kwota ma być przechowywana lub inwestowana. Często praktykuje się zakładanie rachunków powierniczych czy specjalnych funduszy celowych, które są objęte kontrolą sądu lub kuratora rodzinnego, aby mieć pewność, że pieniądze faktycznie będą służyć dziecku.
Omawiając możliwość jednorazowych alimentów, nie sposób nie wspomnieć także o ryzyku związanym z inflacją i nieprzewidywalnymi zmianami kosztów życia. To, co dziś wydaje się kwotą wystarczającą na wiele lat, może okazać się za kilka lat dalece niewystarczające, zwłaszcza w przypadku dzieci wymagających szczególnego leczenia czy kosztownej edukacji. Dlatego sądy patrzą na propozycje jednorazowych alimentów z dużą ostrożnością i zwykle wymagają bardzo szczegółowego przedstawienia kosztorysu oraz planu finansowego, aby chronić interesy dziecka.
Podsumowując, w polskim prawie istnieje możliwość wynegocjowania alimentów w formie jednorazowej, ale wymaga to porozumienia obojga rodziców i zatwierdzenia przez sąd, który oceni, czy takie rozwiązanie rzeczywiście nie narusza dobra dziecka. Alimenty mają z założenia charakter powtarzalny, więc rozwiązanie jednorazowe musi być wyjątkowo dobrze przemyślane i zabezpieczone — zarówno co do wysokości, jak i sposobu wydatkowania. Tylko wtedy można uniknąć ryzyka, że dziecko w kolejnych latach pozostanie bez środków utrzymania.
